Beogradska tvrdjava: Recnik fortifikacija

PRVI INTERNET SAJT POSVECEN BEOGRADSKOJ TVRDJAVI

Razgledanje u pratnji strucnog vodica © Branko Rabotic 1998-2006

Recnik fortifikacija

Uvodjenjem vatrenog oruzja (artiljerije), umesto ranijeg utvrdjenog grada za odbranu sluzi tvrdjava.

Utvrdjeni grad
Grad se sastoji iz jednog mocnog bedema koji ga okruzuje, a pred kojim se moze naci jarak, obicno ispunjen vodom. Zid pojacan na ugrozenim mestima zove se zastitni zid. Dodatnu zastitu pruzale su kule ili nekoliko prstenova zidova. Kapije su bile zasticene pokretnim mostovima i pokretnim resetkama. Odbrambena akcija vodila se oko visoko postavljenog krunista na zidu koje je imalo isturene zidne zupce. Zgrade za stanovanje naslanjale su se na obodne zidove. Kao poslednje pribeziste odbrane sluzila je glavna kula tipa donzon. Sa razvojem vatrenog oruzja pocev od 15. veka, opadao je znacaj utvrdjenih gradova; zamenile su ih tvrdjave.

Tvrdjava
Razvoj tvrdjava poceo je u 15. veku u Italiji, koja je, pored Francuske, na pocetku bila vodeca zemlja. Ispred prelomljenog obimnog zida sa bastionima stoji glasija. U bastionima i iza zidina nalaze se kazamati. Spoljna strana zidina zove se eskarpa, suprotna strana naspramnog rova je konstraeskarpa, zid izmedju bastiona je kurtina. Radi bolje zastite, postavljana su mala spoljna utvrdjenja kao ravelin i drugi spoljni delovi u obliku roga, a kasnije, na vecem odstojanju i sanac. U prvom svetskom ratu, sve tvrdjave su se pokazale kao beskorisne, pa su nastale bunkerske linije (Linija Mazino), koje su se u drugom svetskom ratu takodje pokazale kao nedovoljne.

Bastion (francuski: bastion)
Kod artiljerijskih tvrdjava istureni deo fortifikacione ograde (deo koji se u obliku klina izdvaja od tvrdjavskog prstena), sa koga su bocnom batrom branjeni prilazi glavnom bedemu, narocito tvrdjavskoj kapiji. Postoje razne vrste bastiona; najcesci je petougaon sa dve prednje strane (fase) i dve bocne (flanke).

Bastiona trasa
Sistem bastiona povezanih zidovima (kurtinama), gradjen po principu odbrane prostora ispred tvrdjave frontalnom i unakrsnom vatrom. Vobanova skola bastionih trasa: Sebastian Voban (Vauban, 1633-1707), markiz, vojni inzenjer, grditelj, ratni takticar i marsal Francuske zastupao je ideju da svako utvrdjenje, koje je zvezdastog oblika i omogucuje unakrsnu vatru, treba da poseduje prostrane bastione i kratke zidove radi spajanja bokova dva susedna bastiona.

Citadela
Malo utvrdjenje, obicno u sredistu utvrdjenog grada, podignuto kao poslednje uporiste odbrane u slucaju zauzimanja grada i kao baza za preduzimanje protivnapada na osvajaca. Karakteristicna je za srednjovekovne utvrdjene gradove (burgove). U slucaju Beogradske tvrdjave, citadela je izgradjena u doba despota Stefana Lazarevica (15. vek) i gotovo u potpunosti unistena krajem 17. veka.

Maketa - prostorni model citadele despota Stefana Lazarevica (autor: Kolja Milunovic) prikazuje izgled srednjovekovnog zamka, u cijoj se unutrasnjosti posebno isticala izrazito visoka donzon kula zvana Nebojsa. U prednjem planu je ulazni deo sa kulom, kapijom, i pokretnim mostom iznad rova.
Maketa je postavljena u severozapadnom uglu platoa Gornjeg grada (preko puta spomenika Pobednik)

Donzon (fr. donjon)
Kao poslednje pribeziste u okviru citadele sluzila je obicno glavna kula, odvojena u dvoristu i osposobljena za odbranu. Obliku francuskog donzona odgovara vizantijski pirg. U pitanju je dakle kula poslednje odbrane stanovnika citadele. Kod citadele Beogradske tvrdjave, ta kula se zvala Nebojsa i bila je visoka oko 40 metara. Posto ona nije sacuvana, kao primer takve kule moze danas da posluzi (zahvaljujuci rekonstrukciji izvedenoj pred II sv. rat) Despotova ili Dizdareva kula u Gornjem gradu: mali ulaz je na spratnoj visini i, kada bi se ljudi u takvu kulu sklonili, lestvice su bivale uvucene, tako da osvajac nije mogao da udje u ovaj zasticen prostor.

Eskarpa (fr. escarpe)
Naziv za posebno utvrdjeno podnozje bedemske ograde, obicno ostvareno sa nagibom, na strani rova koja je okrenuta prema neprijatelju. U 15. veku, kada je gradjen srednjovekovni Beogradski grad, njegovi bedemi dobili su eskarpu pod nagibom nepravilnog oblika (trbusastog profila). Ova karakteristicna eskarpa najbolje se moze videti na primeru severoistocnog bedema Gornjeg grada (pogled od Zindan kapije)

Glasija (fr. glacis)
Zemljani nasip sa blagim nagibom ispred utvrdjenja, sa straznje strane ozidan. Sluzio je za zastitu skrivenog puta, eskarpe i objekata u rovu.

Grudobran
Zastitni nasip zemlje na gornjoj povrsini bedema sluzio je za zaklon pesadije i artiljerije.

Kazamati (fr. casemate)
Prostorije u artiljerijskim tvrdjavama, obicno ispod nasipa i u okviru bastionih trasa, osigurane jakim zidovima, svodovima ili nasipitima, a namenjene za smestaj posade, topova i municije.

Konstraeskarpa (fr. contraescarpe)
Podzid rova na strani blizoj napadacu, prema skrivenom putu i glasiji (nasuprot eskarpi).

Kurtina (fr. courtine)
Deo tvrdjavske ograde koji povezuje dva bastiona.

Masikula (fr. mashicoulis)
Odbrambena galerija ili balkon na gornjem delu glavnog bedema, sluzila za veritkalnu odbranu (kroz otvore u podu) prilaza podnozju bedema.

Ravelin (fr. ravelin)
Istureni fortifikacioni objekt, gradjen ispred bastione kurtine i tvrdjavske kapije, svojim polozajem je sprecavao eventualno probijanje brese u tvrdjavskom frontu, narocito stiteci kapiju. U okviru Beogradske tvrdjave posebno je uocljiv tzv. Veliki ravelin ispred jugoistocnog fronta sa bastionima i Stambol kapijom II kao glavnim ulazom u tvrdjavu. Pojmu ravelina odgovara i: tabija.

Pripremljeno na osnovu:
Baumgart, Fric; Mali leksikon arhitekture, Beograd, Jugoslavija, 1979.
Vojna Enciklopedija 1-10, Beograd, 1970-75

Glossary of Castle Terms

Ocenite ovaj sajt!
Od Vase ocene zavisi pozicija ove prezentacije (i Beogradske tvrdjave!) u okviru najvece selekcije
web sajtova posvecenih zamkovima i tvrdjavama u svetu. Raspon ocena: 1 (min) - 10 (max).

Razgledanje beogradske varosi
Posetite i ovu nasu prezentaciju (otvara se u novom prozoru).